Meteoryty, meteory i meteoroidy
Trzy powyższe pojęcia są ze sobą bardzo często mylone, podobnie, jak ma to miejsce w przypadku diamentów i brylantów.
Łatwo to zrozumieć próbując sobie wyobrazić co po kolei dzieje się z tymi obiektami w kosmosie.
Małe ciała znajdujące się w kosmosie nazywamy meteoroidami. Zazwyczaj są to fragmenty planetoid powstałych podczas formowania się Układu Słonecznego. Meteoroidy zderzają się ze sobą, a w wyniku tych zderzeń rozpadają się na mniejsze kawałki. Mogą wtedy też wypaść ze swoich orbit i wpaść na kurs kolizyjny z Ziemią. Kiedy meteoroidy znajdą się w atmosferze ziemskiej – wyhamowują (pod wpływem oporu powietrza), rozgrzewają się i świecą. Ich świetlne ślady nazywa się meteorami. Meteoroidy zwykle ulegają całkowitemu zniszczeniu w trakcie hamowania. Jeśli jednak jakiś obiekt przetrwa tę przeprawę i dotrze do powierzchni Ziemi to wtedy mówimy o meteorycie.
Większe meteoroidy przy wkraczaniu w atmosferę, mogą rozpadać się i spadać na powierzchnię Ziemi jako „deszcz meteorytowy”.
Zdarza się też tak, że meteoroidy uderzają w inne ciała z Układu Słonecznego – na przykład w Księżyc, czy w Marsa. Powodują wtedy oderwanie się kawałka powierzchni takiego ciała niebieskiego i wyrzucenie go w przestrzeń kosmiczną. Grawitacja Ziemi przyciąga go i kiedy spadnie sam staje się meteorytem. Skąd wiadomo, że dany meteoryt pochodzi na przykład z Marsa? Dzięki uwięzionym w nim gazom. Jeśli gaz jest jednakowy w swoim składzie jak atmosfera Marsa, można mieć pewność, że pochodzi on właśnie z tej planety.
Skąd biorą się nazwy meteorytów?
Meteoryty nazywa się zgodnie z miejscem ich pochodzenia (upadku). Najczęściej nazwa pochodzi od jakiegoś charakterystycznego dla upadku miejsca, rzeki, góry, czy miasta. Nazwy meteorytów nadawane są w języku kraju, na terenie którego spadł i nie zmienia się ich, nawet jeśli po czasie zmianie ulegnie nazwa geograficzna danego miejsca.
Podział meteorytów
Tradycyjne klasyfikacje dzieliły meteoryty ze względu na ich skład na:
1) Meteoryty kamienne, które dzielą się dalej na chondryty (86,3 % spadków) i achondryty (8,1 % spadków)
2) Meteoryty żelazno-kamienne (1,0 % spadków)
3) Meteoryty żelazne (4,6 % spadków)
Spora część meteorytów wykazuje większą lub mniejszą magnetyczność, czyli reakcję na magnes. Posiadają skorupę obtopieniową, czyli cienką warstwę koloru czarnego, szarego lub brązowego – która tworzy się na tych obiektach przy przelocie przez atmosferę. Należy pamiętać, że większość meteorytów zawiera w sobie związki żelaza, skutkiem czego – z czasem również skorupa obtopieniowa meteorytu będzie rdzewieć i korodować. Skorupa może pokrywać cały okaz lub tylko jego część. Kolejną cechą meteorytów są specyficzne wgłębienia zwane regmagliptami, które również powstają w trakcie przelotu przez atmosferę.
Meteoryty kamienne
Meteoryty kamienne są najpospolitszymi meteorytami, bo stanowią ponad 94% spadków. Jak napisałam wyżej meteoryty kamienne dzielą się na chondryty i achondryty.
Chondryty swoją nazwę wzięły od ziaren – chondr, które pojawiają się w chondrytach. Chondry są zwykle maleńkie (ok 1mm) i mogą pojawiać się rzadko, nawet w postaci pojedynczego ziarna w przekroju.
Chondryty dzieli się dalej ze względu na ich skład lub konkretne pochodzenie.
Achondrytami dawniej nazywano wszystkie meteoryty kamienne, które nie były chondrytami. Obecnie powszechniejsza staje się klasyfikacja chemiczna według której chondryty są kosmicznymi skałami osadowymi, a achondryty kosmicznymi skałami magmowymi. Wśród achondrytów znajdują się miedzy innymi meteoryty z Marsa i Księżyca.
Meteoryty żelazno-kamienne
Meteoryty żelazno-kamienne są najrzadsze i najbardziej efektowne. Na pierwszy rzut oka trudno jest je odróżnić od meteorytów kamiennych, czy żelaznych, chyba, że dotrze się do ich wnętrza. Tam odkrywamy to, co jest dla nich najbardziej charakterystyczne i urzekające. Można je podzielić na dwie podstawowe grupy – pallasyty i mezosyderyty.
Pallasyty zostały nazwane na cześć Piotra Pallasa, który w 1772 roku odkrył w okolicach Krasnojarska dużą bryłę żelaza meteorytowego. Pallasyty należą do rzadkich i bardzo efektownych typów meteorytów. Zawierają w sobie duże kryształy oliwinu (nawet centymetrowej średnicy) zawieszone w stopie żelaza.
Mezosyderyty są w połowie zbudowane z materiałów krzemianowych (oliwinu, ortopiroksenu, plagioklazu) i meteorytowego żelaza (kamacyt, taenit).
Meteoryty żelazne
Meteoryty żelazne zbudowane są głównie z kamacytu, czyli krystalicznego stopu żelaza i niklu (zawartość niklu do 7,5%) oraz taenitu – także krystalicznego stopu żelaza z niklem, ale o wyższym procentowym składzie niklu (8-55%). Są twarde i trwałe. Mają nieregularne kształty, a do ich wykrycia często wystarcza wykrywacz metalu, a czasem magnes, stąd ich duża popularność. Meteoryty żelazne mają bardzo ciekawą strukturę, która przypomina kryształ.
W swojej biżuterii używam właśnie tego rodzaju meteorytów. Pomimo tego, że są uważane za najtrwalsze, potrzebują szczególnej uwagi. Meteoryty żelazne mogą korodować dlatego należy dbać o to, by były suche. Wyjątkowo szkodliwa jest dla nich słona woda i wszelkiego rodzaju detergenty. Jeśli na meteorycie pojawi się nalot należy go delikatnie usunąć (na przykład szczoteczką do zębów).
Trochę ciekawostek
Warto wspomnieć, że meteorytowe żelazo znane było od wielu wieków. Przed nadejściem wytopu żelaza było praktycznie jedynym źródłem żelaza metalicznego, a przed epoką żelaza służyło do wytwarzania przedmiotów kulturowych, biżuterii, narzędzi i broni.
Potwierdzono, że wiele obiektów z epoki brązu ma pochodzenie meteorytowe. Znaleziony w starożytnym Egipcie metalowy koralik datowany na około 3200 r.p.n.e., żelazny sztylet z Alaca Höyük pochodzący z 2500 r. p.n.e, wisior znaleziony w Syrii z 2300 r. p.n.e., kilka żelaznych toporów z dynastii Shang w Chinach datowanych na około 1400 r.p.n.e., czy przedmioty pochodzące z grobowca Tutenchamona – wszystkie mają pochodzenie meteorytowe.
Żelazo meteorytowe było stosowane nawet po odkryciu wytopu tradycyjnego żelaza. Używane było tam, gdzie ta technologia nie była dostępna lub metal był rzadki. Około 1854 roku z kawałka meteorytu z Cranbourne zrobiono podkowę dla konia. Obecnie żelazo meteorytowe jest wykorzystywane do produkcji biżuterii i noży, ale większość z nich jest wykorzystywana do celów badawczych, edukacyjnych lub kolekcjonerskich.
Zapewne niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, jak ważny jest pewien meteoryt dla wyznawców Islamu – Hadżar. To święty kamień oprawiony w czyste srebro i wbudowany w południowo-wschodni narożnik świątyni Al-Kaba. Pochodzenie kamienia nie jest znane – z uwagi na jego znaczenie religijne nigdy nie przeprowadzano jego naukowej analizy, ale naukowcy mają pewność, że jest to właśnie meteoryt z Wabar na pustyni Ar-Rab al-Chali.
Czy słyszeliście kiedyś o mikrometeorytach? Są to malutkie drobiny pyłu kosmicznego. Zapewne trudno Wam będzie uwierzyć, ale codziennie na Ziemię spada ok. 100 ton takiego pyłu. Nie wiadomo skąd on pochodzi, z pasa asteroid, czy innych systemów solarnych, ale geologia tych drobinek bardzo różni się od ziemskich skał. Niektóre meteoryty zawierają wiele związków organicznych, co może wiele powiedzieć o początku Układu Słonecznego i być może o powstaniu życia na Ziemi. W sumie w meteorytach znaleziono wszystkie budulce życia takie jak aminokwasy, cząsteczki lipidów, które tworzą membrany komórkowe, a nawet rybozę (cukier). Być może kiedyś naukowcom uda się rozwiązać największą z tajemnic…
Ewentualny upadek meteorytu na Ziemię może wiązać się z ogromnym kataklizmem. Około 66 milionów lat temu w Ziemię z prędkością 20km na sekundę uderzyła asteroida o średnicy ok. 10 kilometrów i raz na zawsze zmieniła bieg historii naszej planety. Impakt był tak ogromny, że stworzył dziurę o głębokości 30 kilometrów. Uderzenie wywołało trzęsienie ziemi 100 razy silniejsze od najpotężniejszego odnotowanego przez człowieka trzęsienia ziemi w historii. Tsunami oraz ogromne pożary strawiły Ziemię, a opadający pył pogrzebał prawie całe życie na planecie. W 2013 roku w Czelabińsku spadł meteoryt o średnicy 20m i wywołał ogromną katastrofę. W 1908 roku w Syberię uderzył meteoryt o średnicy około 40m i powalił osiemdziesiąt milionów drzew! Na szczęście są ludzie, którzy obserwują niebo i czuwają nad naszym bezpieczeństwem. Jedną z takich instytucji jest Biuro do spraw Koordynacji Obrony Planetarnej w NASA. Wszelkie obserwacje nieba mają na celu upewnienie się, że żadna asteroida nie przetnie orbity ziemskiej, w momencie, w którym będzie się na niej znajdowała Ziemia.
Jeśli ciekawi Was tematyka meteorytów, minerałów, skamielin, czy bursztynów to koniecznie musicie odwiedzić Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Jest to pięknie usytuowana placówka, która gromadzi zbiory geologiczne, a także prowadząca prace badawcze.
Jeśli chcecie zapoznać się z moją biżuterią z meteorytami zajrzyjcie do galerii.
Rzeczywiście w wielu publikacjach można przeczytać ,”meteoryt spadł na Ziemię”, albo meteoryt uderzył w Księżyc lub w Marsa. A tak nie jest bo meteorytem spadające z kosmosu ciało niebieskie staje się wtedy, gdy już upadnie na Ziemię, Księżyc, albo spadnie na powierzchnię Marsa. Meteor to wpadający w ziemską atmosferę jasno świecący obiekt. Meteoroid to taki okruch wielkości od 0,1 mm do 10 m. Te najmniejsze często wpadają w atmosferę i widoczne są nocą.